Estienne & Liebault: La maison rustique (1564)

[Bart de Coo]

http://books.google.nl/books?id=THcvAAA ... &q&f=false

Hier vind je een zestiende-eeuws Frans werk over allerlei agrarische zaken. Het is enigszins te vergelijken met een encyclopedie. Het is nogal lastig om er een moderne naam aan te geven. Vanaf bladzijde 310 gaan de beide heren het uitgebreid hebben over de bijenteelt en vooral over de praktijk daarvan. Het is een van de allerleroudste voorbeelden - als we de Oudheid even weglaten - van een beschrijving van de praktijk van het bijenhouden. Iemand zin om het te vertalen? Ik snap het maar half en dat dan alleen omdat ik weet wat er ongeveer moet staan. Mijn Frans is helaas te slecht.

Groet,

Bart

[jomme]

Mouche à miel

[Bart de Coo]

Ja, 'honingvlieg'. Idioot hè? Ze zullen het woord 'abeille' toch wel gekend hebben? Ik weet bijna zeker dat ik het woord 'vlieg' of 'honingvlieg' wel eens ben tegengekomen in een Vlaamse publicatie uit de negentiende eeuw of in een titel of in een beschrijving of zo. Als ik het weer tegenkom, dan geef ik een gil.

Bart

[jossmits]

Ik denk dat ze het woord abeille al wel gekend hebben. Ik neem aan dat abeille oorspronkelijk uit het latijn komt en dus een verbastering van "apis" is. Het nederlandse bij komt dan misschien weer van abeille....Leuk om eens uit te zoeken.
Jos

[maartenkleijne]

Uitgezocht:
Bij is een Germaans woord zonder links met Romaanse talen, wel met Slavische.
De oervorm is bi/bia/bio/beo.
In sommige talen is er later een 'n' toegevoegd, en zelden is de B veranderd in P.

Wie zoekt 'abeille' even op.

[maartenkleijne]

Abeille, dat zocht ik dus.
Le mot abeille vient de l’ancien provençal abelha, du latin apicula, diminutif d’apis. C’est au XVIe siècle qu'il remplace l’expression « mouche à miel »
Het woord abeille komt van het oud-Provencaalse abelha van het Latijnse apicula, het verkleinwoord van apis. Het heeft in de 16de eeuw de aanduiding honingvlieg vervangen.

[Bart de Coo]

Ik kwam op hetzelfde idee. Ik trok vanmiddag ook een etymologisch woordenboek uit de kast om te kijken wat precies de link was tussen abeille en bij. Maar die is er dus niet. Ik zette het woordenboek terug en ging aardappels schillen of zoiets. Maarten was gelukkig fanatieker dan ik! Dank voor de moeite!

Enfin, ik heb vandaag flink zitten blokken in de ub van Nijmegen, want ik moest voor mijn scriptie eens uitzoeken wat er in de Oudheid over de bijen geschreven is. Voorlopig hoogtepunt: Columella (1e eeuw na Chr.). De re rustica, boek IX. Ik lees geen letter Latijn, dus ik moest mij behelpen met vertalingen. Ik heb er een in het Frans gevonden en een in het Duits. Die laatste lees ik. Erg gaaf en erg leesbaar. Morgen stort ik mij op Aristoteles, Isiodorus van Sevilla (Bisschop geloof ik, vroege Middeleeuwen) en Cato, alhoewel ik betwijfel of zijn werk wel iets bevat over de bijen. We zullen zien.

Columella. Onthou die naam. Smeekt om een mooie vertaling in het Nederlands.

Groet,

Bart

[jossmits]

Bedankt Maarten,
Dat van bio, bea, etc hadden we ook al gevonden.
Dus in de 15 e eeuw bestond dus het woord abeille nog niet.

Jos

[Bart de Coo]

Laat die vertaling maar zitten. Het is destijds al gedaan:

http://books.google.nl/books/about/De_l ... edir_esc=y

Het is een uitgave uit 1566. Het verscheen dus twee jaar na het Franse origineel. Helemaal achterin staat zelfs een datum uit 1563. Kun je nagaan hoe hard ze gewerkt hebben om de vertaling maar zo gauw mogelijk op de markt te brengen. De Nederlandse titel luidt dus: De Landtwinninge ende hoeve. Tja, dat lijkt in de verste verte niet op La maison rustique, dus dat had ik even niet zo gauw in de gaten. Als auteur staat alleen 'Kaerle Stevens' vermeld. Het gaat hier zeker om Charles Estienne, die de academische naam 'Carolus Stephanus' koos. Dus vandaar dat 'Steven'. Die Jean Liebault/Johannes Libautius komt er als auteur bij in een latere, waarschijnlijk dus herziene druk. Dit boek - de vertaling dan - moet ook bij ons populair geweest zijn, want er verschenen tot in de 17e eeuw herdrukken van. Ook latere herdrukken vermelden, net als in het Frans - twee auteurs: Estienne en Liebault. Het lijkt mij dus aannemelijk dat ook de latere Nederlandse herdrukken flink afwijken van deze eerste druk uit 1564/'66.

De uitgever was niemand minder dan de beroemde Antwerpse drukker Christoffel Plantijn. Als je wilt weten hoe de drukkerij eruit zag waar dit boek gedrukt werd, dan kan dat. Die drukkerij ligt er al 500 jaar bij wijze van spreken onaangeroerd bij. Het is tegenwoordig een schitterend museum aan de Vrijdagmarkt in Antwerpen. Ga er eens kijken!

http://www.museumplantinmoretus.be/

Alleen was die Plantijn niet zo verstandig om het boek even te voorzien van een inhoudsopgave of een register. Ik moest mij dus de blubber zoeken naar de bijenpagina's. Maar ik heb ze gevonden. Het gaat om de pagina's 155 tot en met 167. het begint dus bij hoofdstuk LXXIII van 'Boek II'. Overigens is de tekst niet zo heel erg spectaculair. Ik heb het nog niet aandachtig gelezen, maar zeer waarschijnlijk leunt Estienne zwaar op een aantal Romeinen. Het gaat dan altijd weer om Varro, Columella, Plinius en Palladius. Dat zie je eigenlijk meteen aan de hoofdstuktitels. Misschien dat de latere drukken interessanter zijn.

Maar voorlopig is dit als curiositeit natuurlijk wel ontzettend leuk. Dit is namelijk echt de aller-, allereerste praktische beschrijving over het houden van bijen in het Nederlands. Er zijn oudere teksten, maar dat zijn altijd 'bestiaria', zeg maar encyclopedie-achtige werkjes waarin alweer de Romeinen driftig overgeschreven worden.

En daarmee is voor mij een lange zoektocht ten einde gekomen. Ik dacht jarenlang dat Van de Byen (1597) van Clutius de oudste was en tot op zekere hoogte is dat ook zo, omdat Clutius origineel is, niet vertaald bedoel ik. Ik weet dit nu heel zeker, omdat ik vandaag ontdekte dat ik een en ander gewoon had kunnen opzoeken in het Repertorium van de Middelnederlandse artes-literatuur. Dat wist ik nog niet.

Groet,

Bart de Coo

[cefas]

Nou, Bart,
Ik vind het een mooi verhaal en weet zeker dat het verwerkt wordt in een goede scriptie!