Uit de oude doos

[kreydt]

Zie laatste bijdrage. Daar staat de volledige tekst die betrekking heeft op bijen. Soms is het onleesbaar maar er staan toch héél leuke dingen in.

kg

[Bart de Coo]

Gaaf. Wat is de 'boekentoren'? Is dit boek bestelbaar, leenbaar, verkrijgbaar? Was dit alles wat je in dat boek over bijen kon vinden?

(Overigens heb je geen f'en vervangen door s'en. Als je goed kijkt, dan zal je opvallen dat de 'f' van 'tuffchen' in werkelijkheid geen dwarsstreepje heeft. Dit noemen wij 'de lange s' en die werd middenin een woord gebruikt. Dus de gewone s aan het het begin of aan het eind en de 'lange f' (s dus) ergens ertussenin. Over oorsprong en reden heb ik geen idee. Die lange s zit nog steeds in de Duitse sz. Die bestaat uit de oude lange s en een z.)

Bart

[kreydt]

De Boekentoren, een totaal concept van Henry Van de Velde, is de bibliotheek van de universiteit van Gent. De boeken zijn alleen daar te lezen en eventueel te laten fotocopieren ( te duur naar mijn beurs ), gaan van ordinaire uitgaven tot juweeltjes.

Mijn intersse gaat in de eerste plaats naar de fruitteelt en de methodes die in het verleden gebruikt werden. Want je staat verbaasd over de kennis die in het verleden werd toegepast en in het collectief geheugen zijn verloren gegaan. vb In de jaren '50 werd een revolutionele techniek toegepast in de fruitteelt nml de 'laagstam boomgaard'. Tot mijn verwondering vond ik in een boekje van 1698, deze methode tot in de details beschreven.

Uw opmerking over de lange s, is terecht maar op mijn klavier komt dit teken niet voor en heb het gemakzuchtig vervangen door 'f'. De lange s, heeft wel een half dwarsstreepje aan de linkerkant van de 'f'. De echte F komt zelden voor in het oude Nederlands, maar dit is het modern Nederlands ook het geval en meestal dan nog in woorden die afgeleid zijn uit de romaanse talen in vervanging van 'ph'.

kg

[kreydt]

Gebedje om een zwerm te lokken ( 1855)

Om de biën te buiken.

O Koning der biën daelt hier in ’t gras
Om te verëeren
Het altaer des heeren
Met zoeten honing en was

Iets wat me opvalt is dat hier nog sprake is van een koning ( 1855 regio Limburg ) en in de vorige bijdrage ( 1785 regio West-Vlaanderen ) reeds de koningin vernoemd wordt als " Baese van den Biënkorf".
Zou de kennis over de bijen zo lokaal geweest zijn?

Zedelyke en stictelyke liederen ( 1855 )

Als de zonne geeft haer stralen
Die ons hert verblyden doet
Dan komt ’t biedtjen nederdalen
Op de bloemen met er spoed
En het komt daer uyt te trekken
Voor ons was en honing diend
Het en zal de bloem niet plekken
Zy blyft altyd ongeschend
Als de biedtjen heeft gezogen
Voor ons was en honing zoet
Dan is ’t biedtjen weggevlogen
Die de bloem geen kwaed en doet
Lof de biën na Gods vermogen
Door haer komt Gods werk te geschien
Want niemand en kan betogen
De minste schaede van de biën.


kg

[Bart de Coo]

Dankjewel Kreydt!

Ik heb het zeer aandachtig zitten lezen! Ik heb alleen niet helemaal begrepen hoe ze nou die bijen uit die korf halen, maar daar ga ik nog wel eens goed voor zitten.

Ook een stuk koper op de plaats waar je 'gestraald' bent leggen, vind ik kostelijk. Ga ik zeker proberen! (Een 'oortje' of een ' oordje' is de naam van een oud muntstuk. De waarde verschilde per streek. In Noord-Holland was de waarde bijvoorbeeld een kwart stuiver.)

Overigens, met het woord 'genst' wordt 'heidebrem' en 'brem' bedoeld (sarothamnus vulgaris). Dat is dus correct.

Bart

[kreydt]

Bedankt voor de toelichting. Waarschijnlijk is de tekst door verschillende auteurs samengesteld en worden verschillende volksnamen gebruikt, want voor brem, wordt het woord 'genette' ( Frans. De huidige streken, West-Vlaanderen en Frans-Vlaanderen, waren toen een geheel ) gebruikt met als toepassing het maken van bezems.

kg

[kreydt]

-februarius-
Als het weder koud is, men mag de Biënkorfen verdraegen maer als het weder zoet is het beter jonge Biekens te koopen. De Biën zyn zeer voordeelig daer veel bloemen staen, namenlijk als zy konnen staen ontrent de plaetsen daer veel Genst of Kappers staen; zy kosten weynig van onderhoud en brengen veel profyt; daerom mag men daer voor wel bezorgt zyn. Het Wasch en den Honing is dier, en word wel verkocht, namentlijk den Honing om Mee te maeken, die eenen goeden en gezonden drank is. Ik ben verwondert dat’er niet meer Biën gekweekt worden, als ik overdenk de weynige moeyte dat het kost om die te hebben. De Biën gelukken gemeynelyk wel, als men die bevryd van de koude, en daerom is ’t beter Biëkorven van hout als stroy.d’houte Biëkorven hebben plaetse genoeg om de Biën twee jaeren te laeten werken, zonder de Jonge te moeten dooden: en in de stroy-biëkorven moet men die dooden zoo haest als die vol zyn. De Biën zullen Honing genoeg voordsbrengen als zy maer plaetse genoeg hebben, en niet verroert worden. In hollen en gaeten daer de Biën van zelfs gestelt waeren, heeft men bevonden dat’er tot acht en nagen pond Wasch en Honing is gevonden.
Maerte-
Is’t weer niet koud, niet windig en zyn er veel bloemen op het Veld, zoo zullen de Biën beginnen te werken, daerom stelt ontrent de Biënkorven wat Olie van Terpentyn, dat zal hun zeer wel doen. Stelt ook eenige potten met water daer ontrent, die men dikwils moet ververschen, indien daer ontrent geene Wateringe of Vyver is; en weird van daer alle kwaede Reuken.
April-
Binnen deze Maend zyn de Biën in hun beste werk, ik hebbe’er gezien die op ’t eynde van deze maend Jongskens hadden, doch dat komt naer de warmte ven den tyd. Is ’t zaeke dat het weder zeer warm is, en dat men gewaer word, dat de Biën ontrent de Biëkorven aen malkanderen klessen, waekt op het heetste van den dag; doet een weynig Vinkel of Balsem op de naeste Haegen daer ontrent; om dat, als zy daer vliegen, dien geur hun daer zal blyven. Men is ook in het gebruyk van op eenen Ketel of Marmitte te slaegen zoo haest de Biën hun opheffen, om die daer mede te doen blyven; den besten middel is een Pistool, gelaeden met los Poeder, af te schieten, tusschen hun en de Biêkorven, op 8 of 10 roeden van daer, zy zullen hun laeten vallen op d’eerst Haege of Boom, al waer by 40 of 50 voeten hoog.
Neem acht op de Biëkorven; in somige zal men jonge Bi¨n vinden; ziet wat ik daer gezeyd hebbe in de voorgaende Maend, om te beletten, dat zy niet verloren gaen of weg vliegen
Julius-
Neemt acht op de Biën; en let om de Hommels te dooden en andere Gedierten, die hun schaedelyk zyn.
Augustus-Als de Bie-korven vol zyn, neemt men den Honing uyt en dood de Biën; de beste maniere isn van de Biën in houte Bië-korven te stellen, die zoodaenig gemaekt zyn, dat men verscheyde Korven, d’een op d’ander kan stellen. Als die houte Bië-korven een glaese Vensterken, daer achter staende, hebben, zal men lichtelyk zien wanneer die vervult zyn; alsdan zal men eenen nieuwen Bië-korf stellen onder de vollen; daer is van boven in ieder Bië korf eene openinge van ontrent 8 à 9 duymen vierkant, welke gesloten word met eene tinne Plaete. Als wanneer men eenen nieuwen Bië-korf stelt onder eenen volle, zoo neemt men die tinne Plaete weg, waer door de Biën, den nieuwen Bië-korf, zyne Openinge hebbende, wel haest bewerken en vervollen zullen; naementlyk als zy in een land zyn daer veel bloemen zyn.
Die Bië korven worden in somige Kwartieren ook verdraegen om hun het Voedsel te bezorgen. De maniere om den Honing daer uyt te doen is, als de Bië korven vol zyn, van daer eenen Doek of Serviette voor te spannen, de zelve vast maekende ontrent de Openinge met eenen of twee Nagels, en zoodanig dat de Bin uyt den korf komende, gemakkelyk over die serviette konnen gaen: en men zal ook de hoeken xan de Serviette met spellen vastmaeken, die stokken in den grond vast gemaekt zynde zoodaenig dat de Serviette in heel haere breedte open ligt, en door den wind niet k

[kreydt]

Ik heb nog een juweeltje uit 1778, waarin de bijen beschreven worden in een Vraag-Antwoord tekst. Het vraagt wat tijd om het over te typen ( 31 pag ) Ik heb de tekst om gevormd tot redelijk begrijpelijk nederlands en gemakkelijker te typen. Als er passages zijn die je origineel wilt typ ik die wel.

Amsterdam 1778
Laten we nu tot de bijen overgaan bij het zien van de korven.

Gij leidt me tot een grote taak, waarvan ge waarschijnlijk wel over gelezen of gehoord hebt en dat stof genoeg levert tot de grootste verwondering van Gods verschillende werken in het bijzondere huishouding van deze diertjes.
Ge moet er opletten dat in het voetspoor van onze beroemde vaderlander SWAMMERDAM de bijen in 3 geslachten zijn verdeeld in koninginnen welke zonder paren bevrucht wordt zoals de vissen en waarvan elke korf er 1 heeft. In darren (Hommelbyen) of broedbijen zijnde het mannelijk geslacht en in werkbijen tot de arbeid geschikt zijnde van geen geslacht. Dat onlangs door nieuwe proefnemingen door de hoogduitse predicant SCHRACH dit weersproken is. Stelende dat de werkbijen en de koningin van het vrouwelijk geslacht zijn zijnde dat de laatste in haar oorsprong niets anders is dan de worm van een natuurlijke werkbij welke de andere tot vorstin hebben verkozen en daarom in een bijzondere woning met bijzonder voedsel tot de troon hebben opgekweekt zodat men haar bijzonderheden moet toeschrijven aan het beter ontrollen van haar delen en haar ruimere huisvesting en haar voedsel.
Is dit zo?
De proeven die DEBRAW (** ik heb ook een stukje uit 1779 van NATHANIEL POTHILL (°1723-1782)die commentaar levert op Debaw's werk en stelt dat de darren in de winter even groot zijn als de werkbijen om in de lente de eerste eitjes te bevruchten en als er veel voedsel in de korf komt(april)ze groter worden**) in england heeft genomen bevestigen dit en leren ons ook dat de hommelbijen of mannetjes, waarvan men niet wist waarvoor ze dienden, eigenlijk in de korf wonen om de eitjes door de koningin in de celletjes gelegd vruchtbaar te maken door er een witachtig vocht over te storten.
Welk voordeel geeft ons die ontdekking?
Men kan het gebrek aan een moer dadelijk verhelpen en er een toe te voegen om hen in stand te houden ook zou het het niet zwermen verhaasten en als het laat gebeurd, voorkomen en als het nodig is vermenigvuldigen en dus het onderhoud van de minder kostbaar maken en meer zekerheid geven. Dit moet nagevolgd worden.
Vertel verder
De moer is groter dan de andere bijen doch met kortere vleugels. De darren zijn kleiner dan de moer doch 2 keer groter dan de werkbij met een rondere kop met meer haartjes bezet met een korte slurf (Tromp) zonder angel welke zij niet nodig hebben omdat ze thuis blijven er zijn er 6 tot 7honderd in een korf halen geen honing. De werkbijen of arbeidsters zijn klein vlug levendig in alle bewegingen voorzien van een ‘konstigen’ snuit om in het diepste van de bloem honing te zuigen en in haar honingkruikje gegoten naar de korf te brengen - van 2 lepeltjes aan de achterste poten om daarin de verzamelde was als in 2 korfjes te leggen en naar huis te voeren – ze zijn voorzien van een angel ter verdediging van hunzelf tegen de vele gevaren . Deze maken de grootste hoop uit oplopend tot 40 tot 50duizend die buiten de korf het werl verrichten en daarom werkbijen worden genoemd maar in het algemeen bijen worden genoemd.
Hoe werk de huishouding?
Die is verwonderlijk. In een korf zijn 3 verdiepingen een waar men de celletjes met jongen uitbroedt en omvoedt een tweede waar de was wordt bewaard om in tijd van nood te gebruiken en ten derde een waar de honing verzameld wordt. De celletjes zijn er in 3 soorten de kleinste voor de werkbijen de grotere voor de darren beide zeskantig en de grootste een ruim paleis voor de moer alles door de werkbijen gemaakt.
Waarom zeshoekig?
Tot de regelmatige figuren heeft men de drie vier of zeshoeken. De laatste wordt door de bijen gebruikt omda

[Æbe]

de tekst komt mij bekent voor,J.F.Martinet Katechismus der natuur

Æ.

[kreydt]

juist.


kg