Geen imkers in natuurgebieden?

[Romée van der Zee]

Binnen kringen van natuurbeheerders is een scala van opvattingen aanwezig over de mate waarin je mag/moet ingrijpen in de natuur.
Beheerders, die de natuur geheel haar eigen gang willen laten gaan, zijn vaak dag en nacht bezig om de randvoorwaarden te verbeteren of in stand te houden. In het Naardermeer wordt riet gesneden, de weilanden er om heen worden aangekocht om te laten verruigen. Maatregelen worden genomen om vuil water om het gebied heen te leiden.
Het beheer van de hei vergt intensieve maatregelen, om pijpestrootje en houtopslag te verwijderen. Afplaggen ivm zure regen moet helpen om een prachtig paars heideveld in stand te houden.
Een discussie over natuurbeheer kan daarom nooit fundamentalistisch zijn, maar is proportioneel. Het gaat om de mate waarin je ingrijpt.

Beheerders lijken bij natuurbehoud en ontwikkeling vooral twee uitgangspunten te hanteren. Een grote soortenrijkdom, en een zo autonoom mogelijk voortbestaan van de aanwezige flora en fauna. Zij worden daar door hun geldgevers ook op afgerekend.

Tegen deze achtergrond groeit het standpunt dat de inbreng van bijen door imkers met deze doelstelling in strijd is. Een overmaat van een bepaald insect betekent concurrentie t.o.v. andere bestuivers, met alle gevolgen voor fauna en flora die daardoor ontstaan. Op zich kan een beheerder wel leven met verwilderende bijenkolonies, maar een grote aanvoer door imkers om het terrein te benutten voor een dracht is ongewenst.

Voor imkerorganisaties is het moeilijk om argumenten te leveren die plaatsing van een aanzienlijke hoeveelheid bijenvolken rechtvaardigen. Vandaar mijn oproep aan jullie om hier uiteen te zetten waarom plaatsing redelijk zou kunnen zijn.
Romée

[maartenkleijne]

Veel argumenten en tegenargumenten over cultuurbijen in natuurgebieden zijn niet meer dan zeer beperkte opinies van betrokkenen zonder echte wetenschappelijke onderbouwing.
Ik wil enkele hypothesen noemen die pas na vele jaren wetenschappelijk onderzoek zouden kunnen worden bewezen.
Uitgansgpunt is daarbij dat mellifera bijen bijzonder goede bestuivers zijn -beter dan de wilde bijen- zowel voor zaadzetting als voor kruisbestuiving.

Hypothese I: de aanwezigheid van cultuurbijen kan in het eerste jaar een geduchte voedselconcurrentie bieden voor wilde bijen. Op termijn echter zal het aantal drachtplanten door betere zaadzetting zich versneld uitbreiden zodat ook de wilde bijen uiteindelijk profiteren.Dit sluit aan bij de observatie dat in tuinen waar cultuurbijen zijn gehuisvest vaak een rijkdom aan wilde bijen en vlinders wordt waargenomen. De wilde bijen worden veel meer bedreigd door verfschraling van de natuur terwijl de imkers en hun bijen juist bijdragen aan een verrijking van die natuur: terug naaar de rijkdom die er ooit was!

Hypothese II: door de betere zaadzetting en in het bijzonder door de kruisbestuiving zullen de cultuurbijen bijdragen aan een versnelde evolutionaire aanpassing van de aanwezige drachtplant soorten. B.V.: bijen op de hei zullen door de betere zaadzetting de heide helpen verjongen en door de kruisbestuiving de selectie helpen versnellen in de richting van calluna rassen die beter bestand zijn tegen de overal optredende verzuring en vergrassing. Door het eeuwenlange afplaggen zijn op de meeste heidevelden rassen geselecteerd die het vooral goed doen op kale zandgrond. Uit de natte heides zijn zijn echter ook rassen bekend die op veel meer vruchtbare en vaak zure dan wel juist basische grond groeien. Bij het aanpassen van de heidevegetatie aan de veranderende omstandigheden kunnen de bijen een grote bijdrage leveren, ook tot voordeel van de aanwezige wilde insectenpopulaties.

Hypothese III: Voor veel drachtplanten is er een grote variatie in de mate van nectarafscheiding. De aanwezigheid van cultuurbijen geeft een selectiedruk in de zaadzetting van individuele planten die veel nectar leveren. Gemiddeld zullen de nakomelingen van individuele planten door de jaren heen meer nectar gaan produceren bij aanwezigheid van cultuurbijen.
Bij afwezigheid van mellifera worrdt dit weer gerandomiseerd, omdat wilde bijen veel midner systematisch werken aan de bestuiving. De aanwezigheid van mellifera is dus drachtbevorderend, ook weer te gunste van wilde bijen en andere nectarsnoepers.

Deze hypothesen gezamelijk leiden tot een vierde hypothese: voor de bevordering van populaties wilde bijen en andere wilde nectarconsumenten is het gewenst alttijd voldoende cultuurbijen in het terrein te hebben, althans zolang er nog geen wilde mellifera's aanwezig zijn in het terrein. Het zou voor natuurgebieden de voorkeur verdienen actief de terugkeer van wilde mellifera te bevorderen, met hulp van de inkers van de cultuurbijen.







Edited by - maartenkleijne on 22/03/2002 13:56:27

[Erik Speksnijder]

Voor imkerorganisaties is het moeilijk om argumenten te leveren die plaatsing van een aanzienlijke hoeveelheid bijenvolken rechtvaardigen. Vandaar mijn oproep aan jullie om hier uiteen te zetten waarom plaatsing redelijk zou kunnen zijn.
Romée

Volgens mij is het plaatsen van een aanzienlijke hoeveelheid bijenvolken alleen te rechtvaardigen op een plaats, waar ook een aanzienlijke hoeveelheid onnatuurlijke dracht gecreëerd is (koolzaad-, luzerneveld etc.). Op overige plaatsen moet op een voorzichtige , respectvolle manier met de aanwezige dracht omgesprongen worden.
We moeten opletten, dat we als imkers zelf reëele randvoorwaarden scheppen voor het plaatsen van bijenvolken; hierbij niet alleen kijkend naar ons eigen straatje. Misschien ligt hierin een taak voor lokale verenigingen.
Momenteel is er op veel plaatsen sprake van wildgroei. Iedereen mag "zomaar" z'n bijtjes plaatsen waar hij/zij het wil. Een plaats, waar het ene jaar bijna geen (honing)bij rondvliegt, kan het volgende jaar veranderen in een waar "Schiphol". Je kunt je afvragen wat hier de gevolgen van zijn.

Zo zag ik onlangs in een natuurgebiedje in mijn omgeving, waar ik al meerdere jaren de wilde bijtjes in de gaten hou, dit jaar ineens massaal honingbijen vliegen op de wilg; de overige jaren waren de honingbijtjes hier op de vingers van één hand te tellen. Het stuifmeel van de wilg vormt in dit gebiedje voor meerdere soorten wilde bijen, waaronder de hier vrij zeldzame Andrena clarkella, een belangrijke voedselbron; voor sommigen zelfs de enige beschikbare voedselbron. Het laat zich raden welk effect deze plotselinge overmatige concurrentie zal hebben.

Begrijpelijk is het dan ook dat sommige natuurorganisaties, bij het uitblijven van initiatieven (en juiste, "eerlijke" argumentatie) van de imkerszijde, zelf maatregelen gaan nemen om deze wildgroei in te dammen; helaas zie je daarbij soms ook vaak een volledig verbod op het plaatsen van bijenkasten opgelegd worden.
Natuurlijk kun je als imkers maling aan bovenstaand verschijnsel hebben en gewoon een plekje voor je bijen zoeken aan de rand van een natuurgebiedje; kunnen ze er lekker toch komen. Dit werkt volgens mij echter alleen averechts. Alleen door overleg, waarin we onze eigen grenzen afbakenen en de waarde van onze hobby uitdragen kunnen we hier op langere termijn onze hobby blijven beoefenen - naast onze wilde bijtjes, die ik persoonlijk net zo graag zie vliegen als mijn huisbijtjes.



Erik

[maartenkleijne]

Imkers zullen hun verantwoordelijkheid moeten nemen. Het kan niet zijn dat je bijen laat vliegen in een straal van maximaal 5 KM. zonder te weten dat je verantwoordelijk bent voor alles wat ze daar aan het doen zijn. Imkers zijn natuurbeheerders, ongeacht of ze die verantwoordelijkheid zo voelen of niet. En als imkers daar op een chaotische manier mee om gaan, door hot en her bijen te plaatsen of weg te halen, zullen de instanties die verantwoordelijk zijn voor sytematisch toekomstgericht terreinbeheer de imkers makkelijk -en terecht- gaan beschouwen als natuurvandalen.
Zelfs uit het oogpunt van productiviteit hebben de imkers er belang bij dat terreinen zodanig beheerd worden dat ze alleen maar rijker worden. Goed overleg met beherende instanties lijkt daarbij vanzelfsprekend. Een overmaat aan bijen in een terrein -zelfs al is het een koolzaadveld- is voor niemand gunstig, en kan de imker in een kwaad daglicht stellen. Voor een natuurterrein is het gewenst de ideale druk van mellifera's in te schatten en die ook jaarlijks constant te houden zodat op de langere termijn alle partijen voordeel hebben.
Wilde bijen die in een terrein het rijk alleen hebben kunnen natuurlijk verstoord worden als er plotseling een overvloed aan cultuurbijen verschijnt, maar als er altijd mellifera's aanwezig zijn kunnen ook de wilde bijen van de groeiende rijkdom profiteren.

[Romée van der Zee]

In Oecologia stond in juni 1999 een onderzoek gepubliceerd van Ingolf Steffan-Dewenter en Teja Tscharntke met de titel "Terreinoverlap en mogelijke concurrentie tussen honing- en wilde bijen in Centraal Europa".
Er werd gezocht naar een bewijs van concurrentie tussen bijensoorten op 15 kalkrijke graslanden. Factoren waarnaar gekeken werd waren:
1. vliegbereik
2. overlap van foerageergebied
3. mogelijke invloeden van honingbijen op de soortenrijkdom van planten en de mate van bloembezoek, en op de omvang van verschillende soorten wilde bijen.

De graslanden varieerden sterk in de hoeveelheid honingbij volken (binnen een straal van 2 km).
Er werd geconstateerd dat wilde bijen 57 soorten planten bezochten, en honingbijen maar 24. De overlap in bloembezoek was 45,5 %.
Er werden 98 soorten bijen aangetroffen, bij elkaar 1849 exemplaren.

Noch de soortenrijkdom, noch de hoeveelheid wilde bijen bleken negatief gecorreleerd te zijn aan de dichtheid van honingvolken, of de hoeveelheid foeragerende bijen per onderzoeksperceel.
Er is alleen maar een verband tussen de hoeveelheid bloeiende planten en de hoeveelheid wilde bijen.

In Europa hebben honing- en wilde bijen duizenden jaren naast elkaar geleefd. De vrees dat met hogere concentraties , sterk gedomesticeerde bijen het ecologisch evenwicht verstoord zou worden leeft al langere tijd bij natuurbeheerders. Honingbijen zijn intensieve verzamelaars van pollen en nectar, en hebben bovendien met hun bijendansen het vermogen elkaar snel de weg naar een goede dracht te wijzen.
In de onderzoeksliteratuur wordt deze vrees echter niet bevestigd.
Ook in dit intensieve onderzoek bleek geen enkele competitie.
De onderzoekers menen dat de oorzaak ligt in:
1. Een verschillende wijze van foerageren, habitatselectie, en voedselselectie van wilde- en honingbijen.
2. Een groter vermogen van wilde bijen om met honingbijen te concurreren dan tussen wilde bijen onderling.
3. De afwezigheid van geschikte nestgelegenheid of het voorkomen van natuurlijke vijanden bepalen mede de kansen voor wilde bijen.

Volgens de onderzoekers is een hoeveelheid van 3 tot 4 honingbij-volken per vierkante km geen bedreiging voor wilde bijen. Over grotere concentraties doen zij geen uitspraak.

Naar mijn mening kan dit een uitgangspunt bieden voor een plaatsingsbeleid voor bijenvolken. Het is niet de de aanwezigheid van honingbijen in een natuurgebied, of daar nu een imker bij hoort of niet, die een bezwaar is. Integendeel, afwezigheid van honingbijen is onnatuurlijk. Eerder de overmaat aan bijenvolken kan een probleem zijn.
Romée

[Romée van der Zee]

Nog een gedachte, die achteraf bij me opkwam. In de reeks over ziekte
http://www.bijenhouden.nl/forum/topic.a ... PIC_ID=563
beschreef ik de noodzaak van gespreide kastenplaatsing ivm het overbrengen van parasieten.
Bij dracht betekent het Europese gemiddelde van 3 to 4 honingbij-volken per vierkante km geen concurrentie voor de omringende flora en fauna. Ook daarbij komt het dus op een goede spreiding aan. Zowel Maarten als Erik komen tot die conclusie.

Een goed plaatsingsbeleid van bijenvolken zou zowel voor de bijen zelf als de "natuur" grote betekenis kunnen hebben.
Dat zou een breuk zijn met de huidige praktijk, voor sommige imkers heel lastig, maar niet onoverkomelijk lijkt me.
R.