wederzijdse exploitatie bij sociale insekten

[Frans vanTongeren]

Op 20-12-'00 schreef Romee het stukje:
BEGRIPPEN
http://www.bijenhouden.nl/forum/topic.a ... PIC_ID=205
Daarin legde ze een aantal termen uit (aan de hand van de Oosthoek Encyclopedie) zoals:
*genetische aanpassing
*resistentie en
*tolerantie
-
In TROUW van 06-11-'02
schreef Petra Sjouwerman het volgende (Fr.ingekorte) artikel

Mensen doen sinds 10 000 jaar aan landbouw; mieren, kevers en termieten doen het al 50 miljoen jaar. In hun schimmel-tuinen mesten ze, wieden ze en controleren ze op ziektes.
In Denemarken doen twee Nederlanders wetenschappelijk onderzoek naar zulke agrarische samenlevingen.
-
,,Leef je eenmaal van landbouw, dan kun je niet anders meer. Van mieren was dat al bekend, van termieten nog niet'', vertelt Koos Boomsma. De Nederlandse hoogleraar vertrok dertien jaar geleden naar Denemarken omdat er destijds in Nederland geen toekomstmogelijkheden waren. Boomsma (51) heeft inmiddels aanzienlijke expertise opgebouwd op het gebied van sociale insecten, met name schimmelkwekende mieren.
,,De laatste loot aan onze stam is onderzoek naar schimmelkwekende termieten''.
,,Ik had nog nooit een termiet gezien voordat ik aan mijn onderzoek begon'', bekent Aanen (31). Nu laat hij enthousiast een glazen potje zien met een termieten-koningin op sterk water. ,,De koningin is een echte broedmachine, ze legt 20 000 eieren per dag. Kijk, ze is zo groot als een banaantje. Daarbij vergeleken is de koning maar klein''. Hij wijst op een diertje ter grootte van een vlieg. Boomsma legt uit dat mieren en termieten beide sociale insecten zijn maar geen verwanten van elkaar: schimmelkwekende mieren leven in Zuid- en Midden-Amerika, termieten in Afrika en Azië'', verduidelijkt hij.
Om de evolutiegeschiedenis van de termieten en hun schimmels te ontrafelen maakten de Nederlandse onderzoekers, bijgestaan door Franse en Engelse termietenexperts, reconstructies van stambomen van de nu levende soorten termieten én de schimmels uit hun tuinen. ,,Ik onderzocht DNA van de termieten met schimmels in hun ingewanden. Van proeven dus waarin zich DNA bevond van zowel termieten als schimmels'', vertelt Aanen. Hij ontdekte dat alle vandaag levende landbouwtermieten van één enkele voorouder in Afrika evolueerden en zich daarna naar tropisch Azië hebben verspreid, daarbij trouw blijvend aan één bepaalde groep van schimmels. ,,Het harde bewijs dat termietlandbouw slecht één keer ontstond, is hiermee geleverd'', aldus Boomsma.
,,Bijzonder is dat de termieten en schimmels niet meer zonder elkaar kunnen, zij leven in een wederzijds verplichtende symbiose. Die is begonnen in het tropische regenwoud in Afrika, zodat de eerste landbouw geen speciale nieuwe eisen stelde aan het al aanwezige vochtige microklimaat in het nest. Doordat de termieten al snel nesten gingen bouwen die vergelijkbaar waren met kassen, konden ze vervolgens het tropische microklimaat meenemen en ook drogere gebieden koloniseren'', vertelt Aanen. ,,Ons onderzoek werpt dan ook de vraag op wie nu wie heeft gedomesticeerd. Je zou kunnen veronderstellen dat de schimmels de termieten in dienst hebben genomen om zichzelf een goed verzorgd en groter leefgebied te verschaffen. Dus, zoals hondeneigenaren zich vast wel eens afvragen: 'Wie laat nu eigenlijk wie uit?' ''
-
De grote vraag die de onderzoekers zich stelde was hoe specifiek de schimmels voor de termieten zijn. ,,Het bleek dat verschillende generaties termieten verschillende schimmelstammen kunnen verbouwen, maar daarbij binnen bepaalde grenzen blijven. Ook wisselden termieten soms gewassen met elkaar uit. Precies zoals boeren die mais verbouwen en met collega's varianten uitwisselen. Toch blijven deze boeren bij mais, ze stappen bijna nooit over op een ander gewas zoals appels of aardappels'', aldus Boomsma. Het onderzoek geeft aan dat mierenkoninginnen hun gewas meenemen uit hun moederkolonie als ze uitvliegen, maar dat termieten na het stichten van een nieuw nest hun schimmelsporen uit de n