Geslachtsmysterie bijen

[Hugo]

Gelezen in De Standaard van 22 augustus 2003

Geslachtsmysterie van bijen opgehelderd.



Al 150 jaar vragen wetenschappers zich af wat precies het geslacht van bijen bepaalt. Nu is een gen ontdekt dat de ontwikkeling van de bij in mannelijke of vrouwelijke richting kan sturen.

In 1845 opperde de Poolse priester Johanh Dzierzon het idee dat mannelijke bijen geen vader hebben, en zich uit onbevruchte eicellen ontwikkelen. Later bleek die theorie te kloppen : vrouwelijke bijen hebben dubbel zoveel genen als mannelijke, omdat ze wel van twee ouders een set genen ontvangen. Ook bij mieren en wespen heeft het ene geslacht dubbel zoveel genen als het andere. Anders dan bij mensen, is er bij bijen geen duidelijk "geslachtschromosoom" waarop de geslachtsbepalende genen verzameld liggen, zoals de X- en Y-chromosomen bij de mens. Ook kon niet één bijen-gen aangeduid worden dat bijvoorbeeld wel bij vrouwtjes- en niet bij mannetjesbijen voorkomt.

Toch bestaat er een gen dat het geslacht van bijen bepaalt, meldt een team van Duitse, Amerikaanse en Noorse wetenschappers in het vakblad Cell. Ze vonden het gen en noemden het "csd", wat staat voor "complementary sex determiner" of "aanvullende geslachtsbepaler". Mannelijke bijen hebben één exemplaar van dat gen, vrouwelijke twee. Het gen bestaat in verschillende varianten, maar geen van die varianten is typisch mannelijk of typisch vrouwelijk.

Alleen bijenlarven die twee verschillende varianten van het gen hebben, groeien uit tot vrouwtjes. Waarschijnlijk zorgt elk van beide csd-genen voor de aanmaak van een eiwit, en zijn twee verschillende eiwitvarianten samen nodig om een werkzaam "vrouwelijk-makend" eiwit-duo te vormen. Bij bijen die maar één exemplaar van het csd-gen hebben, kan er geen actief eiwit-duo worden aangemaakt : het worden dus darren.

Bijenlarven die twee dezelfde varianten van het csd-gen hebben, worden door werksterbijen herkend en gedood, anders zouden ze tot steriele mannetjes met een dubbele genenset uitgroeien. Dat verklaart meteen ook waarom het "veredelen" van bijensoorten door inteelt zo moeilijk is : kruising van bijen met dezelfde csd-genvariant lijkt (sic - zal wel "leidt" moeten zijn) tot onvruchtbare kolonies.

(kidr)

Zo ! Dat weten we dan ook weer al.

mvg,

Hugo (halve bij met volledig XY-chromsooom)

Nobodies prefetc