Koninginnenteelt door werksters

[Romée van der Zee]

Onlangs was er op het imkerforum een discussie over de kwaliteit van eitjes bij een vruchtbare koningin. Piet Jager nam het standpunt in dat wellicht beter aan koninginnenteelt gedaan zou kunnen worden met een goede koningin, die beperkt werd in haar legcapaciteit. Kwaliteit is iets wat koninginnentelers in het bloed zit. Zij willen in ieder stadium de omstandigheden optimaliseren, om een zo goed mogelijk resultaat te krijgen. Uiteindelijk worden de nakomelingen van een koningin beoordeeld op hun eigenschappen met een puntensysteem. (Iets wat op het forum nu ook mogelijk is volgens het sterrenwaarderingssysteem, dat is ons imkers niet helemaal vreemd).
In het volgende stukje wil ik nader ingaan op selectie door de bijen zelf. Daarbij volg ik een onderzoeksverslag van Hatch, Tarpy en Fletcher uit 1998. Zij deden onderzoek naar de regulering door werksters van de aanmaak van nieuwe koninginnen in opzettelijk moerloos gemaakt volken. Daarbij waren zij met name geïnteresseerd of de werksters kwaliteitscriteria hanteerden.
Als dit zo zou zijn dan zou het, naar mijn mening, voor koninginnentelers te denken moeten geven. Zij schakelen dit mechanisme immers uit, en lopen daardoor het grote risico inferieure koninginnen te kweken.

In een bijenvolk is maar plaats voor één koningin. Maar tijdens de periode van moervervanging wordt een tijdelijke periode van meerdere jonge koninginnen naast elkaar gecreëerd. Selectie vindt plaats op minstens twee momenten, n'l. tijdens het ontstaan van nieuwe koninginnen, en nadat ze uitgekomen zijn. Dan immers wordt het onderling uitgevochten (zie daarover een eerder stukje van mij).
Nadat in het bovengenoemde onderzoek de moeren waren weggenomen werd binnen 24 uur begonnen met het optrekken van de eerste moerdoppen. Na 48 uur werden geen nieuwe cellen meer aangezet. Vervolgens werd 53% !!van de gesloten moerdoppen door de werksters weer verwijderd. Bovendien kwam 5 % van de moeren niet uit. Daarbij werd waargenomen dat hoe verder de moerdop van het centrale broednest verwijderd was, hoe meer kans was er dat die afgebroken werd.
Er werden cellen opgetrokken op alle stadia van open broed, tot 2 dagen oude larven. Het merendeel, 70%, bleek opgetrokken op eitjes. Daarvan weer de helft op eitjes van 48 tot 72 uur oud.

De onderzoekers hebben de wél uitkomende jonge moeren op de volgende kwaliteitskenmerken onderzocht. Gewicht, Vleugellengte, Vleugelbreedte, Ruglengte, Rugbreedte, Volume van het gifzakje, Massa van het achterlijf en, Volume van de spermatheek (de spermabewaarplaats).
Veel verschil tussen de jonge moeren bleek er niet te zijn, met uitzondering van ruglengte en gewicht. Koninginnen uit de leeftijdsgroep van 48 tot 72 uur bleken significant zwaarder, dan die uit alle andere leeftijdsgroepen.
Een voordeel van zwaardere koninginnen zou kunnen zijn dat zij beter uitgerust zijn om de onderlinge strijd aan te gaan, met als gevolg een betere selectie op geschiktheid om te overleven. Er zijn bovendien aanwijzingen dat zwaardere koninginnen met meer darren paren, wat eveneens in het voordeel van het bijenvolk is.
In ieder geval laat dit onderzoek zien, dat de werksters een uitgesproken voorkeur hebben voor moeren uit een bepaalde leeftijdsgroep, en daarop selecteren. En verder dat moercellen in het centrale broednest de grootste kans krijgen op een uitlopende moer. Het is de onderzoekers niet gelukt om de afgebroken doppen te onderzoeken. Het blijft onbekend of de daarin aangelegde moeren inferieur van kwaliteit waren.

Over waarom de werksters eigenlijk meerdere koninginnen willen grootbrengen bestaan verschillende hypothesen. Daarover een andere keer.
Romée

[ 11-03-2001: Bericht aangepast door: Romée van der Zee ]