Uit 'Us doarp' / G.Zijlstra

[Frans vanTongeren]

Uit 'Us doarp'

Jeugdherinneringen uit nagelaten geschriften van G. Zijlstra Jzn, leraar 'vreemde talen' uit omstreeks 1880.
Zijlstra woonde in Wetzens, benoorden Dokkum en hield een soort dagboek bij.
Het onderstaande is hieraan ontleend.
*
Ik sjuch noch klear ús burman Brant Sinia foar mij. It wier einlinks in healwize kearel. Altijd like mâl en ûnwiis yn syn praten. Mar wé dy't mei him oan e stok krige. Den koe er it opsizze. Flokke in tjirje gjin brek.
Hij het nea troud wêst, mar wol head er steesoan gekheit mei de frouljue.
Fatsoenlik en forstandich preat hearde men winliken noait út syn mûle.
Yn Sibrenhûs wenne in broar fen him Janik. Dy wier hiel oars. Kalm en gesellich as hy sa ris by yen kaem.. Dy hâldde ek bijen lyk ús heit.
Sadwaende kaem hy gauris by ús om in jounpreatsje.
Us heit en hy hiene togearre in hunichparse.., dy 't hja by 't hjerst as de bijenkoerren wer fen de heide thúswierne om barren brûkten.
Det hunichparsjen wier for ús as bern in great feest. As de bijen in beste simmer hawn hiene den waer der wolris in fetsje fol hunich forkoft. Mar meastentyds hâldden wy alles sels. Den kaem der in greate Keulske p´t fol yn e kelder.
It waechs, det der nei it útpars jen oerblean war sean en sa krigen wy dan de wolbekende mee, in lekkere swiete drank.
De waechskoeke weard forkoft. By 't winter krigen wy sneins in stik b´le mei hunich. Ien stik hwent regel wier der wol by ús.. Safolle stikken iten, in mear net, al mochten wy ornaris noch wol mear.
De bijekoeren waerden yn e neisimmer, as 't koalsied en de klaver en sa op de klaie út bloeid wier, nei de heide brocht, nei de Pein op de swetten fen Grinslân en Drinte.
Dit wier yn 't bigjin fen Augustus. De jouns as it folk yn e koerren siet, waerden de ylgaten tichtstoppe, de koerren op'a wein set, mei in great kleed der oerhinne en den stieken wy ´f.
Ik bin faek mei wêst. Foar op'a wein wier in kape, der 't wy under sieten.; heit in myn swaeger Tsjeard foar en ik der achter.
Sa rieden wy de hiele nacht troch en de oare moarns om in ure as trije fjouwer lânnen wy op de Pein oan. Der waerd den earst breaiten yn in herberchje en den gie it de heide yn. En op de middei wer op hûs ta. Jouns om in ure as acht kamen we wer thûs.
En nei in wike as fjouwer as de heide út bloeid wier, hellen we de bijenfolken werom.
Fen dy reiskes mei de bijen nei de heide ha 'k in aldernoflikst oantinken.
Noch skoan mei it my heuge, det wy nachts stapfoets (om de bijen) oer Feankleaster, Bûtenpost en mear doarpen en doarpkes rieden. Alle minsken wierne fensels yn 'e slipe ek de bisten yn 't lân hearde of seach men net.
Hwet koe it den deastil wêze. It lûd fen de tsjellen op de wie en it petearjan twisken us heit en Tsjeard wier it ienigste det men hearde, útsein sa'n inkelde nachfugel dy 't mei in bulte lawaei oer ús hinne fleach.
En den, ja lit ik dy net forjitte, dou gealtsje, dou keninginne fen de sangfûgels.
Dy gleshelder, sylveren klaneken, sa mide de djippe stiltme fen de nacht, dei is hwet wûnder baerliks, net so sizzen ho moai, mar ek sa treffend,. Men koe der kâld fen wirde en doch ek fielt de minske him den sa lyts foar de greatheit fen de skepping en e Skepper oer.
*
('Fries' typen valt niet mee voor een Hollander!)

[Jelte Pieter Dijkstra]

Uit 'Us doarp'
Jeugdherinneringen uit nagelaten geschriften van G. Zijlstra Jzn, leraar 'vreemde talen' uit omstreeks 1880.
Zijlstra woonde in Wetzens, benoorden Dokkum en hield een soort dagboek bij.
Het onderstaande is hieraan ontleend.

VERTALING

Ik sjuch noch klear ús burman Brant Sinia foar mij. It wier einlinks in healwize kearel. Altyd like mâl en ûnwiis yn syn praten. Mar wé dy't mei him oan e stok krige. Den koe er it opsizze. Flokke in tjirje gjin brek.


Ik zie nog heel helder onze buurman Brant Sinia voor mij staan. Het was eigenlijk een halfwijze, dwaze kerel. Altijd even ruig, raar en onverstandig in zijn taalgebruik. Maar o we degene die het met hem aan de stok kreeg, die leerde hij de les lezen. Vloeken en pesten was hem niet ongebruikelijk.

Hij het nea troud wêst, mar wol head er steesoan gekheit mei de frouljue.
Fatsoenlik en forstandich preat hearde men winliken noait út syn mûle.
Yn Sibrenhûs wenne in broar fen him Janik. Dy wier hiel oars. Kalm en gesellich as hy sa ris by yen kaem. Dy hâldde ek bijen lyk ús heit.
Sadwaende kaem hy gauris by ús om in jounpreatsje.

Hij is nooit getrouwd geweest, maar was altijd wel aan het gekscheren met de vrouwtjes.
Fatsoenlijke en verstandige woorden kwamen eigelijk nooit uit zijn mond. In Sijbrandahuis woonde een broer van Brant, Janik genoemd. Die was heel anders. Kalm en gezellig was hij als hij bij iemand over de vloer kwam. Hij hield ook bijen net zoals mijn vader deed. Zodoende kwam hij vaak bij ons thuis om een avondpraatje.

Us heit en hy hiene togearre in hunichparse, dy 't hja by 't hjerst as de bijenkoerren wer fen de heide thúswierne om barren brûkten.
Det hunichparsjen wier for ús as bern in great feest. As de bijen in beste simmer hawn hiene den waer der wolris in fetsje fol hunich forkoft. Mar meastentyds hâldden wy alles sels. Den kaem der in greate Keulske p´t fol yn e kelder.

Vader en hij hadden samen een honingpers in gebruik. Zij gebruikten de pers in de herfst om beurten als de bijenkorven weer van de heide thuiskwamen. Dat honingpersen was voor ons als kind zijnde een groot feest. Als de bijen een goede zomer hadden gehad dan werd er wel eens een klein vat vol honing verkocht. Maar meestal hielden we alles zelf. Dan kwam er in grote Keulse pot vol met honing in de kelder te staan.




It waechs, det der nei it útpars jen oerblean war sean en sa krigen wy dan de wolbekende mee, in lekkere swiete drank.
De waechskoeke weard forkoft. By 't winter krigen wy sneins in stik b´le mei hunich. Ien stik hwent regel wier der wol by ús. Safolle stikken iten, in mear net, al mochten wy ornaris noch wol mear.


De was die na het persen overbleef werd gekookt en op deze manier kregen we dan de welbekende mede, een lekkere zoete drank.
De waskoek werd verkocht. In de winter kregen we zondags in stuk brood met honing. Een stuk, want regels waren er wel bij ons thuis. Zoveel stukken brood(eten)en meer niet, al lustten we natuurlijk wel meer.


De bijekoeren waerden yn e neisimmer, as 't koalsied en de klaver en sa op de klaie út bloeid wier, nei de heide brocht, nei de Pein op de swetten fen Grinslân en Drinte.
Dit wier yn 't bigjin fen Augustus. De jouns as it folk yn e koerren siet, waerden de ylgaten tichtstoppe, de koerren op'a wein set, mei in great kleed der oerhinne en den stieken wy ´f.

De bijenkorven werden in de nazomer als het koolzaad en de klaver en zo op de klei uitgebloeid waren naar de heide gebracht, naar Opeinde en nabij de grenzen van Groningen en Drenthe.
Dit was in het begin van augustus. De '˜s avonds als het volk in de korven zat, werden de vlieggaten in de korf dichtgestopt, de korven op de wagen geladen en met een groot kleed over de korven begon de reis.

Ik bin faek mei wêst. Foar op'a wein wier in kape, der 't wy under sieten.; heit in myn swaeger Tsjeard foar en ik der achter.
Sa rieden wy de hiele nacht troch en de oare moarns om in ure as trije fjouwer lânnen wy op de Pein oan. Der waerd den earst breaiten yn in herberchje en den gie it de heide yn. En op de middei wer op hûs ta. Jouns om in ure as acht kamen we wer thûs.
En nei in wike as fjouwer as de heide út bloeid wier, hellen we de bijenfolken werom.

Ik ben vaak mee geweest. Voorop de wagen zat een kap bevestigt waaronder we zaten; vader en mijn zwager Tsjeard voor en ik achter.
Zo reden wij de hele nacht door en de volgende morgen om ongeveer drie tot vier uur belanden we in Opeinde. Daar werd dan eerst brood gegeten(ontbeten) in een herbergje en vervolgens op naar de heide. En de '˜s middags weer op huis aan. 's Avonds om een uur of acht kwamen we weer thuis.
En na een week of vier als de heide was uitgebloeid, haalden we de volken weer terug.


Fen dy reiskes mei de bijen nei de heide ha 'k in aldernoflikst oantinken.
Noch skoan mei it my heuge, det wy nachts stapfoets (om de bijen) oer Feankleaster, Bûtenpost en mear doarpen en doarpkes rieden. Alle minsken wierne fensels yn 'e slipe ek de bisten yn 't lân hearde of seach men net.
Hwet koe it den deastil wêze. It lûd fen de tsjellen op de wei en it petearjan twisken us heit en Tsjeard wier it ienigste det men hearde, útsein sa'n inkelde nachfugel dy 't mei in bulte lawaei oer ús hinne fleach.
En den, ja lit ik dy net forjitte, dou gealtsje, dou keninginne fen de sangfûgels.


Aan de reisjes met de bijen naar de hei heb ik vele prachtige herinneringen overgehouden.
Nog heel goed heugt het mij dat we '˜s nachts stapvoets(om de bijen) over Veenklooster, Buitenpost en meer dorpen en dorpjes reden. Alle mensen sliepen vanzelfsprekend. En ook de beesten in het weiland hoorde of zag men niet.
Wat was het soms doodstil. Het geluid van de wielen op de weg en de gesprekken tussen vader en Tsjeard was het enige dat men hoorde. Uitgezonderd zo'n enkele nachtvogel die met veel lawaai over ons heen vloog. En dan, ja laat ik je niet vergeten, jij nachtegaaltje, jij koningin van de zangvogels.(Wat een sfeertje. Dit is de pure Friese charme van het bijenhouden )

Dy gleshelder, sylveren klaneken, sa mide de djippe stiltme fen de nacht, dei is hwet wûnder baerliks, net so sizzen ho moai, mar ek sa treffend,. Men koe der kâld fen wirde en doch ek fielt de minske him den sa lyts foar de greatheit fen de skepping en de Skepper oer.
*
De glasheldere zilveren klanken, zomaar midden in de diepe stilte van de nacht. Dat is zoiets wonderbaarlijks, niet uit te leggen hoe mooi, mar o zo treffend. Men kon er koud van worden en toch ook voelt en mens hem dan o klein tegenover de grootheid van de schepping en de Schepper.


Noten
1
Het is heel aardig. Want sommige woorden zijn natuurlijk typisch fries en typisch een (oud) gebruik in de (Friese) bijenteelt zoals ylgat. Ik had er nog nooit van gehoord. Maar volgens het frieswoordenboek is het vlieggat in bijenkorven en opening in het ûlebord. De welbekende uileborden helmaal in de nok van de Friese boerderij.
De firma van Bert Pranger heet trouwens ook Ielgat. Deze twee woorden zijn gecorreleerd aan elkaar. Omdat het fries een hele oude taal is (ouder dan nederlands) is dit denk ik afkomstig uit het fries en verbasterd of meteen rechtstreeks afkomstig uit het germaans. Wie het weet mmag het zeggen!

2
Wat ook leuk is dat De schrijven De Pein of Opeinde aanhaalt. Het licht niet zover van mijn woonplaats Burgum vandaan. Trouwens mijn oud Fries leraar Jan Jongsma heeft het wel vaker aangehaald, dat eigenlijk de hele wouden en ook Burgum heide was. Voor jullie waarschijnlijk onbekend en voor mij onverstelbaar, dat als ik nu het huidige centrum zou uitlopen van Burgum ik destijds zo midden in de heide terechtkwam.
Tegenwoordige is het enige wat rest uit deze tijd '˜nog levende aanwijzingen in de vormen van plaatsnamen zoals de dorpskern 'Sumarreheide' 1.5 kilometer bij mij vandaan en war ik in het voorjaar (nu al voor de tweede keer) mijn bijen heb staan. Niet op de heide maar op de paardebloem en de blauwe bosbes.
En de 'Stateheidereet'. Eigenlijk een verbinding van Burgum naar Noard-Burgum. Dicht hierbij heb ik in het voorjaar bij een biologische boer ook mijn bijen staan.
Vooral in de buurt van Sumarreheide en de Tike (het zegt jullie zeer waarschijnlijk niets) komt nogwel eens hier en daar een plukje heide voor. SBB probeert dan met alle macht een klein terreintje af te plaggen van 100 vierkante meter zodat het in de komende jaren dan weer mag volgroeien met prachtige grassoorten. Een heide veld zal het nooit meer worden.
Ook de zogenaamde spitketen die in deze omgeving stonden, en van plaggen opgebouwd herinneren aan het heide tijdperk.
Het zou voor mij ideaal zijn geweest nu moet ik veel verder reizen wil ik heide aantreffen. Alleen ik kan nog binnen de landsgrenzen blijven. Want Fryslân herbergt het allemaal!

J.P.D.

OANT SJEN!

[Jelte Pieter Dijkstra]

Ik heb dit stukje geschreven een dag of twee dagen nadat jij je vertaalvraag had gedeponeerd op het forum. (Trouwens Frans heb jij deze vraag nog gezien??Als je hem tegenkomt zeg je dan dat ik hem zoek!)Het is er niet meer van gekomen om dit stukje op het forum te zetten. Hierbij nog eens:
--------------------------------------------------------------------------------
Het stukje:
Ik doe het even op deze manier want het lukt mij niet om een reactie in te sturen. Gisteravond wilde ik het er opzetten en nu wederom lukt het niet.

Frans je schrijft:(had ik nog niet gelezen gisteravond)
Wie wil het verhaal 'Us doarp' vertalen als ik het op het scherm heb gezet?
(Eén A-viertje)

Frans je schrijft tevens: ('Fries' typen valt niet mee voor een Hollander!)
Maar begrijp je dit 'Fries' typen ook?
Je hebt het er natuurlijk niet voor niks opgezet. Het heeft met bijen te maken en daarom heb je het op het forum gezet. Zeer waarschijnlijk heeft iemand (welke fries?) jou erop gewezen en het vertaald.
Zal ik het voor de anderen vertalen? Het is welliswaar in zeer oud Fries geschreven maar nog zeer goed te lezen en te vertalen!

J.P. Die zeer Fries is verrast!

--------------------------------------------------------------------------------

Het gaat mij er nu dus om welk persoon gaf je dit in handen en hoe kom je aan dit verhaal. Ben heel benieuwd!

J.P.

[Frans vanTongeren]

(30-08-'01)
Dag Jelte, ik hoop dat dit bericht de goede plaats krijgt, want die provider zit weer te hannisen met de kalender.
Ik wist dat jij 'us doarp' wilde vertalen en daarom heb ik de oproep maar weggegoocheld.
Het bericht kreeg ik ooit van Dirk van Dissel, een Noordhollander. Een liefhebber van bijen en literatuur. Dirk is onlangs overleden.
Via http://www.google.com heb ik nog zitten pluizen, maar ik kon geen stofje vinden over het boek van G.Zijlstra.

[Jelte Pieter Dijkstra]

Hallo Frans

Dus toch de sleutel gehanteerd.

Leuk om het te weten wat de achterliggende weg naar jou en het forum te kennen. Ik denk inderdaad dat het museumwerk wordt wil je iets van de schrijver terug vinden. Misschien is in een of ander streekgebonden musuem nog wat te vinden.
Had Dirk van Dissel een bepaalde afiniteit met Fryslan. Vaak wonen er veel Friezen in NH? En hij verzamelde dus ook Fryske literatuur!
En Frans mijn laatste vraag. Heb je dat boekje of iets dergelijks in je bezit?
Het zal wel heel lastig voor je zijn geweest dat je al die tijd nooit precies hebt geweten wat de tekst betekende.

Doei j.p.

[Frans vanTongeren]

Dag Jelte, van Dirk kreeg ik indertijd slechts één paginaatje. Of hij binding had met Friesland, weet ik niet.
Na zijn overlijden heb ik zijn familie nog wat stukjes over Dirk opgestuurd. Die belevenissen had ik geschreven in 'De Vliegplank'.
Zijn vrouw was er blij mee. Haar kleinkinderen konden later dan over de 'bijenkant' van opa lezen.
Als je er op staat, kan ik die familie nog eens schrijven en ..wellicht kom je dan verder met 'us doarp'!

[Jelte Pieter Dijkstra]

Bedankt voor je reactie Frans,

Ik ben eigenlijk wel benieuwd om heel eerlijk te zijn hoe het nu precies in elkaar steekt. En zeker is het interessant om te weten waar het Friese bijenverhaal vandaan komt. En alsof Dirk zelf ook Fries is, want is hij dat niet dan kon hij in ieder geval toch maar even de desbetreffende pagina ervoor jou uit vissen, ondanks deze in het Fries geschreven is.
Ik denk dat de familie het aardig vind dat hun vader en opa op deze manier toch nog 'voortleeft'.

Gegroet J.P.D.

[Frans vanTongeren]

Op bezoek bij Dirk van Dissel (08-'91)

Op donderdag 1 augustus, het begin van de nazomer en de winterbijen, fietste ik naar Dirk van Dissel.
Zijn boerderij staat schuin achter een nostalgisch roggeveld (zonder korenbloemen) aan de Lindeboomweg. Op de schoorsteen van z'n witte onderkomen geeft een bijzondere windwijzer de richting van de wind aan. Het is een cirkelvormige metalen plaat, doorkliefd met een pijl. In het hart van de cirkel schijnt de zon, omgeven door de tekens van de dierenriem. Van Dissel heeft de windvaan zelf ontworpen.
In z'n bijenstal staan zeven volken opgesteld met de vlieggaten in twee richtingen om vervliegen te voorkomen. Enkele volken staan op elkaar; gescheiden door een snelgrove-bord en zullen later verenigd worden. Veel kasten zijn wit en enkele zijn bruin. De bruine kasten zijn van een overleden imkervriend geweest met wie Dirk geïmkerd heeft.
In 1976 kocht Dirk z'n eerste zwermpje voor f 25,- op een bijenmarkt in Haarlem. Hij schreef van meet af aan z'n ervaringen op in een schrift en doet dat nog altijd. Maar zónder vooropleiding of begeleiding door een ervaren imker moest het zwermpje wel ten onder gaan. Dirk volgde daarom in '78 een beginnerscursus en in '79 een cursus voor gevorderden. Hij prees het enthousiasme van z'n leraren Dekker en Vermande.
Z'n tweede zwerm kocht hij van Harrie Marechal, een broeder, verbonden aan het Gesticht voor geestelijk gehandicapten te Heiloo. Marechal mocht z'n bijen later bij Dirk in de tuin zetten omdat een patiënt allergisch voor bijensteken bleek te zijn. Aldus kreeg Dirk een optimale begeleiding.
Dirk houdt bijen om ze te kunnen observeren. Om ze te steunen of af te remmen. Om het hoe en waarom van bepaald gedrag te kunnen verklaren. Honing komt voor hem op de tweede plaats. Bijen fascineren hem en hij wil ook dolgraag weten wat anderen met bijen ervaren hebben. Vandaar dat Dirk mij naar zijn bijenstal leidde met een reusachtige stapel boeken onder z'n arm.
Wij startten heel klassiek met Vergilius, de hoofse, uiterst verfijnde dichter van 2000 jaar geleden, die een vredig bestaan leidde tussen zijn citroenbossen en bijenkorven. Om de beginnend imker liefde voor de bijen bij te brengen zou men hem het vierde boek van de Georgica in handen moeten drukken.
"Wanneer ge den honingoogst in bezit gaat nemen, moet ge eerst uw kleeren besprenkelen en uw adem reinigen met zuiver water, en daarna pas de korven naderen, in uw hand de opjagende rook houdende."
Ook Shakespeare schonk veel herkenning en inspiratie aan Dirk. Hij las mij voor uit King Henry V, "The singing masons building roofs of gold". Het boek van Maeterlinck, "La vie des abeilles" gaf voeding aan Dirks liefde voor de bijen. Hij begrijpt het: "esprit de la ruche" als geen ander.
Het eerste boek dat Dirk aanschafte was van E. Leijsen: "Handboek van den Imker" uit 1945 met o.a. een werk- en drachtkalender.
Dirk bezit ook de negen lezingen van Rudolf Steiner, gehouden voor de arbeiders in Dornach. Hij gaf mij de imkerkalender van Matthias en Maria Thun mee waarin o.a. staat dat voor het wintervoer, aftreksels van planten worden aanbevolen waarmee zij reeds jaren goede ervaringen hebben met het oog op de gezondheid van de volken. Die planten zijn duizendblad, kamille, paardebloem en valeriaan. Ze gebruiken de gedroogde bloemen en maken een thee met kokend water. Na een kwartier afgieten. Tien gram van elk van de verschillende bloemen is voldoende voor honderd liter suikeroplossing.
Dirk leest veel en behoudt het goede. Hij sprak ook nog over de geneeskrachtige werking van honing. Ik keek hem aan en zag op zijn imkersdiploma dat hij op 4-8-'21 te Delft geboren was. Mijn conclusie is dat honing .. verjongt en vitaliteit moet geven.

Fr.
(Maeterlinck is te lezen bij 'Verhalen, anecdotes en gedichten')