Bij de dood van een bij

[Huib Koel]

MILJA DE ZWART schrijft in de zaterdagbijlage van het Algemeen Dagblad van 5 juni

De bijen in Europa sterven massaal, maar waaraan? En, belangrijker, wat sleuren ze allemaal mee in hun graf?

Voor ons een enorm veld, een zee van bloeiende zonnebloemen. Achter ons de stilte van de bijenkasten. Geen gevlieg, geen gedans, geen gegons. De gewoonlijke opwinding is ver weg. Onbeweeglijkheid, afwezigheid, verdoving, verlatenheid, leegte. Wat is er met de bijen gebeurd?'*

Dit is Frankrijk, de Vendee. Maar de vraag had net zo goed gesteld kunnen worden door de Brabantse bijenhouder Pierre Sanders of zijn Limburgse collega Jan Schrage. Of welke Europese bijenhouder dan ook. Heel veel imkers hebben hun bijenvolken zien sterven. De oorzaak is een groot vraagteken. In Frankrijk wijzen de imkers naar de fabrikanten van insecticiden. In Nederland krijgen parasieten en virussen de schuld. In Belgie zijn de boeren en de wegbermbeheerders, die bloeiend onkruid geen kans geven, de boosdoeners. Zeker is dat het niet goed gaat met de bijen in Europa. En dat is een teken aan de wand.

Natuurkundige Albert Einstein -de man van de relativiteitstheorie en E = mc2 -zei al: ' Als de bijen sterven, zijn de dagen van de mensen geteld.'

'Er is beslist wat aan de hand. Vergelijk het met wat er een paar jaar geleden gebeurde met zeehondjes.' Gealarmeerd door de bijensterfte houdt Romee van der Zee, een van de zeldzame vrouwen onder het slinkend aantal van nu 7500 imkers, sinds anderhalf jaar de bijenstand in Nederland bij.

Aanleiding was de teloorgang van het 'bevruchtingsstation' op Schiermonnikoog in de nazomer van 2002. Zo plotseling dat aanvankelijk gedacht werd aan kwade opzet, gingen daar 23 van de 35 bijenvolken dood. De andere volken waren zo uitgedund, dat ze ternauwernood konden worden samengevoegd tot acht. En dat terwijl 'Schier' het paradepaardje van de Nederlandse bijenhouderij was. De Vereniging tot Bevordering van de Bijenteelt in Nederland, met 5000 leden de grootste imkerbond van het land, werkte daar aan het voortbestaan van de raszuivere 'carnicabij' -ja, ook van bijen bestaat een stamboek.

De 'nazomersterfte' van 2002 was nog maar een opmaat naar wat een 'belastend jaar' zou worden voor de bijen, leert het onderzoek van Van der Zee. In het voorjaar van 2003 bleek 15 procent van de bijenvolken dood; 20 procent was de winter slecht doorgekomen. Het vervolgonderzoek dat nu loopt duidt opnieuw op een sterfte van 15 a 20 procent van de volken.

Het is tasten naar de oorzaak. De dood sloeg in 2003 hard toe bij 45 procent van de imkers, maar liet de anderen ongemoeid. Een geografisch verband werd niet gevonden. Het al dan niet bestrijden van parasieten vormde evenmin een duidelijk aanknopingspunt. Een schrale troost voor de Nederlandse bijenhouder boden de sterftecijfers uit andere Europese landen: 18,1 procent in Luxemburg, 26,4 procent in Zwitserland, 28,2 procent in Oostenrijk, 29 procent in Duitsland, 30 procent in Frankrijk en 40 procent in Belgie.' Dit wordt een rampjaar',voorspelt Pierre Sanders als de lente een dag oud is. Zijn bijen zijn nog niet uitgevlogen, dat doen de insecten pas als de vorst uit de lucht is. Maar enkele weken later blijkt zijn sombere voorgevoel juist. Van de 70 bijenvolken die hij bezat, zijn er 50 dood.

Zoekend naar de oorzaak wijst Sanders naar de beruchte, speldenknopgrote varroamijt. De mijt legt als een koekoek haar eieren in de broedcellen waarin de bijenlarven groeien. Moedermijt en kleine mijtjes voeden zich daarna als vampiers aan de pop. Gevolg: de bij komt ziekelijk en zwak ter wereld, heeft vervormde vleugels, een te kort achterlijf, is bevattelijk voor allerlei virussen en heeft zodoende maar kort te leven.

Al eind jaren tachtig heeft de varroamijt huisgehouden onder Nederlandse honingbijen. Maar toen was de mijt nog niet resistent tegen Apistan, een bestrijdingsmiddel dat met succes werd ingezet. Nu trachten imkers met mierenzuur, (niet toegelaten) oxaalzuur, huismiddeltje

[Hennie Peters]

Hierbij de reactie uit Wageningen:

Wagenings commentaar
Massale bijensterfte

[10 juni 2004]

SIn heel Europa zien imkers hun bijenvolken sterven, claimt het Algemeen Dagblad. Een eenduidige oorzaak valt niet te geven, maar imkers zien vooral de parasiterende varoamijt en insecticiden als de grote boosdoeners. In navolging van Albert Einstein '“ '˜als de bijen sterven, zijn de dagen van de mensen geteld' '“ schetst het AD een doemscenario. Als bestuiving van planten en bomen uitblijft komen er '˜25.000 plantensoorten op de dodenlijst te staan'. Is er nog hoop?

Dr Tjeerd Blacquière, expertisegroepsleider Bijen, Praktijkonderzoek Plant en Omgeving

,,Het bericht in het AD is overtrokken. Het is vooral gebaseerd op de zogeheten voorjaarssterfte die dit jaar weer extreem hoog zou zijn. Onder de imkers gonst het al een tijdje dat dit jaar weer een rampjaar gaat worden, maar er zijn wel kanttekeningen bij te maken. Sterfte in het voorjaar hoort er gewoon bij en het ene jaar is die wat groter dan het andere. De varoamijt, die als parasiet de levensvatbaarheid van bijenvolken sterk kan beïnvloeden, speelt hierbij inderdaad een belangrijke rol.

Nieuwe insecticiden krijgen wel eens iets te gemakkelijk de zwarte piet toegespeeld. De varoamijt werd met het bestrijdingsmiddel Apistan in de hand gehouden, maar de mijten zijn daar in toenemende mate resistent voor geworden. Toch zijn er nog imkers die het middel gebruiken omdat ze nog steeds resultaat denken te zien. Als je het middel in een bijenkast toepast zie je inderdaad nog steeds honderden mijten dood onder de kast vallen. De imkers zeggen dan '˜bij mij werkt het nog wel'. Wat ze zich niet altijd realiseren is dat vijftig procent van de mijten in de kast achterblijven. 's Zomers zie je die niet, want dan zitten ze in het broed en parasiteren ze op de bijenlarven, waardoor die ziek en verzwakt aan het volgend jaar beginnen. Dat verklaart deels de onverwacht grote voorjaarssterfte.

Voor de bestrijding van de varoamijt zijn er nu gelukkig nieuwe middelen beschikbaar: thijmolie en oxaalzuur. Oxaalzuur is formeel nog niet toegelaten maar het wordt al toegepast en ook wij leren imkers er al mee werken. Het gaat om een stof die in vergelijkbare concentraties voorkomt in spinazie en rabarber. Brussel heeft de stof deze week op de zogeheten annex geplaatst, waarmee wordt aangegeven dat mogelijke residuen in producten als honing geen gevaar opleveren voor de consument. We willen nu namens de sector toelating voor oxaalzuur aanvragen. Normaal gesproken doet een firma dat, maar dit middel kun je bijna gratis krijgen bij ieder schildersbedrijf, dus er valt weinig aan te verdienen.

Een algemeen probleem voor bijen is dat er in Europa steeds minder woeste grond overblijft en er dus steeds minder bloeiende planten zijn. Er is wel genoeg groen, maar daar hebben bijen niks aan. Ze hebben kleur nodig. De stuifmeelreserve of dracht wordt steeds kleiner en bij een droge zomer als vorig jaar zie je dan op de hogere zandgronden van de Veluwe en Brabant problemen ontstaan. Opvallend is ook dat imkers in het landelijk gebied het steeds slechter lijken te doen, terwijl het in het stedelijk gebied juist beter gaat. Ook voor bijen bestaat de natuur steeds vaker uit tuinen en plantsoenen.'' | Gert van Maanen