Clusius en Clutius

historische aspecten van- en filosoferen over bijen en bijenteelt.
Romée van der Zee
Berichten: 1218
Lid geworden op: di 14 nov 2000, 00:00
Contacteer:

Clusius en Clutius

Bericht door Romée van der Zee » do 06 dec 2007, 11:23

Gisteren kreeg ik, geheel onverwacht, een prachtig boekje toegestuurd. Afkomstig van dierbare vriend die het kreeg van een bevriende imker, die wegens gevorderde leeftijd gestopt is met bijenhouden. Het betreft: “Een noodigh boeccsken voor degene die met korven ende diergelijcke nutbare Beesten haer generen/ om deselve te meesteren ende te helpen van veel toevallende sieckheden/ wonden ende quetsuren. In goedt Nederduytsch ghestelt nae de gheschreven hoogduitsche Copie by D. W. C.”
en
“t’Amsterdam gedruckt by Broer Jansz, woonende op de Nieu-zijds Achter-burghwal.”
Het boekje is rond 1625 gedrukt, en bevat, voor zover ik het heb doorgebladerd, een dialoog tussen Carolus Clusius en T. Clutius. Waarbij Clusius vragen stelt aan Clutius over alle aspecten van het bijenhouden. In niets verschillend van een gesprek op het forum in 2007.
Wie waren beide mannen. Theodoor Clutius publiceerde in 1597 zijn samenvattende studie over het bijenleven “Van de Byen”. Dit is dezelfde als Dirk Cluyt de apotheker die, naar de mode uit die tijd zijn naam wat gewichtiger schreef, als Theodorus Clutius. Hij lijkt mij de schrijver van mijn boekje met ruim 200 pagina's en perkamenten kaft. (Al kan ik de W in copie by D.W.C. dan niet plaatsen) Zijn gesprekspartner, Carolus Clusius (Karel de Kluizenaar, *Arras 1526- Leiden 1609), was een oudere tijdgenoot die als botanicus internationale faam genoot. Zijn specialiteit was de tulp, een zeer gewilde bloem, die een eeuw later tot grote speculatie zou leiden. De twee Nederlanders kenden elkaar goed. Clusius was in 1592 hoogleraar in Leiden en de eerste directeur van de hortus botanicus. Clutius had als conservator de dagelijkse leiding van de Leidse hortus.
Over Clutius is indertijd geschreven op dit forum. Zie: http://www.bijenhouden.nl/forum/topic.asp?ARCHIVE=true&TOPIC_ID=1692
Wat een mooie verrassing.
Romée

ICR, beefriendsprojecten: http://www.beefriends.org

Romée van der Zee
Berichten: 1218
Lid geworden op: di 14 nov 2000, 00:00
Contacteer:

Re: Clusius en Clutius

Bericht door Romée van der Zee » do 06 dec 2007, 13:00

Inmiddels is me duidelijk dat mijn boekje een herdruk is uit het begin van de zeventiende eeuw van het oorspronkelijk in 1597 verschenen werk van Clutius, "Van de Byen". Dit was een samenspraak tussen Clusius en Clutius over allerlei aspecten van de bijenteelt. In Amsterdam verschenen herdrukken in 1608, 1648 en 1653. Daar zal het er een van zijn. Of in die tijd de bijenteelt zo populair was, of dat er grote belangstelling was voor het werk van Clusius kan ik niet beoordelen. In ieder geval is het boek zeer goed te gebruiken bij de praktische bijenteelt.
R.

ICR, beefriendsprojecten: http://www.beefriends.org

Gebruikersavatar
Bart de Coo
Moderator
Berichten: 2977
Lid geworden op: wo 14 jan 2004, 20:34
Imker sinds: 2003
Aantal volken: 15
Bijenras(sen): Bastaard
Locatie: Dieren (Gld)
Contacteer:

Re: Clusius en Clutius

Bericht door Bart de Coo » do 06 dec 2007, 20:26

Ik zit hier paars, groen en geel utgeslagen van jaloezie achter mijn beeldscherm. Waarom overkomt mij zoiets nooit?

Begrijp ik nu dat je daarin een complete handleiding over het bijenhouden vindt? Van 4 eeuwen geleden? Is zo'n boekje niet op een of andere manier op het net te zetten?

Ik ben gek genoeg om het over te tikken. Ik bied me bij dezen aan!


Groet,


Bart de Coo

Gebruikersavatar
Oude Essink
Erelid
Berichten: 3562
Lid geworden op: za 18 nov 2000, 00:00
Locatie: Nederland
Contacteer:

Re: Clusius en Clutius

Bericht door Oude Essink » do 06 dec 2007, 20:52

In 1998 gaf de Familiestichting "Cluyt" (p.a.Trompenweg 2 7963 DC Ruinen) een heruitgave uit van het boekje in de oorspronkelijke versie, edoch leesbaar gemaakt door onder andere een modern lettertype te gebruiken. Van De Bijen,hare wonderlicke oorspronc door Theodorum Clutium.

Clutius wijkt af van de gewoonte in zijn tijd om zijn kennis bij literaire geesten als Vergilius weg te halen. Hij doet zelf onderzoek en dat maakt het boekje zo waardevol; hoe ging men werkelijk in die tijd met bijen om en wat is hij daarbij aan de weet gekomen.
ISBN 90 9011644-3
..
In 1977 is bij Boerhave press in Leiden een herdruk van de oorspronkelijke uitgave ook in oude letter verschenen bij gelegenheid van het 65 jarig bestaan van de afd.Leiden van de VBBN.
ISBN 90 70153 03 3

hennie oes

Afbeelding

Romée van der Zee
Berichten: 1218
Lid geworden op: di 14 nov 2000, 00:00
Contacteer:

Re: Clusius en Clutius

Bericht door Romée van der Zee » do 06 dec 2007, 21:42

Het boekje is dus in eigentijdse schrijfwijze verkrijgbaar begrijp ik van Hennie. Scheelt een hoop werk Bart.

Op dit moment monitor ik de inwintering en dus neusde ik wat in het boekje, op zoek naar problemen bij de inwintering in de zestiende eeuw.

" C. Clus. Waer af leven ze dan/ nae dien haer honich also in tijts toeversegelt is?
enz.

C.Clus. Vintmen niet wel veel creupele Bijekens ofte die met gebrec hebben aen haer lichamen?
T.Clus. Jae seer veel: men vinter die een pootken / vleugelken/ somtijden alle vleugelkens/ ende andere leden gebreck hebben.
C. Clus. Wat is haer werck?
T. Clut. Sy wercken niet/ ende daerom werden zij ten korv uijt gedraghen.
C.Clus. Maer werde sy niet gedoot gelijckmen de Broetbyen doet?
T. Clut. Neense: Maer de Koning is over de creupelen ende onvolmaeckte Bijekens soo goet/ dat hij die niet doet dooden: dan hij doetse ten hove uitdragen/ op dat ze haren cost mogen rapen.

dit gaat nog even zo door
en dan

C, Clus. Waer af zijn de vleugelkens so gescheurt of gebroken?
T. Clut. Dat comt also wanneer zy inden Somer vlieghen op distel-bloemen (gelijck wij gesegt hebben) die vol doornen zijn/ ende als de Bijen onder de distelen geraect zijn / so comtet dat sy vliegende met haer vleugelkens de scharpe doornen geraken/ ende also breken zijse allenskens (gelijc haer vleugelkens dun end teer zijn) in stucken/ ende comen also thuijs / gelijck ooc Virgilius wil seggen/ hun vleugelkens te breken tusschen de reten der clippen ofte herde stenen/ daer hij segt in Georgicis,
Sape etiam duris errando in cotibus alas Attrivere: &c.
Dat te seggen:
Die haer vleugelkens teer/ inde clippen zij breken
Tusschen vliegende seer/ blijven soo wel versteken

Vraag: Waar zouden die gescheurde en gebroken vleugeltjes, zo vlak voor de winter nu eigenlijk van komen?

Romée



ICR, beefriendsprojecten: http://www.beefriends.org

Gebruikersavatar
Bart de Coo
Moderator
Berichten: 2977
Lid geworden op: wo 14 jan 2004, 20:34
Imker sinds: 2003
Aantal volken: 15
Bijenras(sen): Bastaard
Locatie: Dieren (Gld)
Contacteer:

Re: Clusius en Clutius

Bericht door Bart de Coo » do 06 dec 2007, 22:55

Dank voor de tips mensen! Ik kan mij inderdaad heel veel werk besparen. Maar ik had kennelijk al wel in de gaten dat het een verdomd interessant boekje is.

Dat fragment dat Romée eruit pikt, maakt een moderne imker natuurlijk al helemaal draaierig van geestdrift. Want als je dit gelezen hebt, wat moet je dan denken van zo'n totaal steriele Anglo-Amerikaanse kreet als 'deformed wing virus'?: het zijn 'kreupele bijkens' die zich verwond hebben aan distels en rotsspleten!

Van DWV naar kreupele bijkens. Het is zoiets als van een bijsluiter naar een heldenepos. Hier spreekt de romantische filoloog. Ik hoop dat we die lui ook kunnen gebruiken in bijenland...

Maar even zonder gekheid Romée. In hoeverre moet je die distels en die rotsspleten nou serieus nemen? En in hoeverre is DWV iets nieuws? Of heeft Vergilius ook al kreupele bijtjes voor zijn stal zien kruipen?

Groet,

Bart

Gebruikersavatar
Hans van der Post.
Moderator
Berichten: 8246
Lid geworden op: di 21 nov 2000, 00:00
Imker sinds: 1962
Aantal volken: 14
Bijenras(sen): F1 carnica VSH
Locatie: Oegstgeest
Contacteer:

Re: Clusius en Clutius

Bericht door Hans van der Post. » do 06 dec 2007, 23:22

Bart de Coo schreef:
Ik zit hier paars, groen en geel utgeslagen van jaloezie achter mijn beeldscherm. Waarom overkomt mij zoiets nooit?
Begrijp ik nu dat je daarin een complete handleiding over het bijenhouden vindt? Van 4 eeuwen geleden? Is zo'n boekje niet op een of andere manier op het net te zetten?
Ik ben gek genoeg om het over te tikken. Ik bied me bij dezen aan!
Groet, Bart de Coo

Ok Bart dat is dan aangenomen! Je kunt het van mij lenen om in te scannen in een pdf bestand.
Hier het begin van het eerste hoofstuk:
Afbeelding

Hans

Romée van der Zee
Berichten: 1218
Lid geworden op: di 14 nov 2000, 00:00
Contacteer:

Re: Clusius en Clutius

Bericht door Romée van der Zee » do 06 dec 2007, 23:26

Bart de Coo schreef:


Maar even zonder gekheid Romée. In hoeverre moet je die distels en die rotsspleten nou serieus nemen? En in hoeverre is DWV iets nieuws? Of heeft Vergilius ook al kreupele bijtjes voor zijn stal zien kruipen?

Groet,

Bart


Dag Bart,
Zoals Hennie aangaf, denk ik dat Clutius juist zijn eigen waarnemingen beschrijft en het citaat van Vergilius meer als poetische associatie bij dit stukje plaatst. Het verhaal van de distel past niet goed in onze kennis, dat een bij niet langer dan een week of 6 te leven heeft. De distel kan daarom niet de oorzaak zijn. Er zal dus wat anders aan de hand zijn. Tsja, waar moet je dan aan denken?
Roméee

ICR, beefriendsprojecten: http://www.beefriends.org

Gebruikersavatar
Oude Essink
Erelid
Berichten: 3562
Lid geworden op: za 18 nov 2000, 00:00
Locatie: Nederland
Contacteer:

Re: Clusius en Clutius

Bericht door Oude Essink » vr 07 dec 2007, 11:54

Waarnemingen en verdichtsels

Afbeelding

De eerste eeuw voor Christus werd Italië geteisterd door de gruwel van de burgeroorlogen. Een periode van rust en vrede werd bereikt door de adoptiefzoon van Julius Caesar: keizer Augustus. De landbouw was in die dagen geruïneerd; boeren waren gesneuveld of hadden hun gebied moeten afstaan aan de oorlogsveteranen, die ermee werden beloond voor hun trouwe dienst aan een generaal. Italië was van oudsher een landbouwstaat en Augustus wilde dit herstellen. Hij gaf de dichter Vergilius (hiernaast afgebeeld op een mozaïek) de opdracht in een wervend leerdicht de verrukkingen van het buitenleven te bezingen. Vergilius werkte er 7 jaren aan en las het in 28 v.c. aan Augustus voor.
Zijn werk, de Georgica, heeft vier delen; het vierde deel gaat over de Bijenteelt. In de hele west Europese litteratuur is niet iets mooiers te vinden dan dit gedicht. Het boek geldt tot in de 18e eeuw als het handboek over de bijenteelt.
De literaire waarde van het werk is zonder weerga; praktisch en feitelijk echter geeft het werk absoluut niet de situatie uit de eerste eeuw weer. Vergilius zal hoogstwaarschijnlijk van zijn leven geen bij gezien hebben. In de oudheid gaat alle kennis hierover terug naar Aristoteles (4e eeuw v.c.) : natuurkundige, bioloog, filosoof, die als eerste zijn wetenschap baseerde op waarneming en onderzoek. Als waarneming hem in de steek liet, paste hij zijn gegevens in in zijn filosofisch wereldbeeld. Zo nam hij bij voorbeeld waar, dat bijen uit larfjes kwamen; waar deze echter vandaan kwamen ontdekte hij niet; dus liet hij ze uit bloemen komen of uit het karkas van grotere dieren (stieren b.v.); hoe de voortplanting verliep was een probleem: bijen hebben een angel, een verdedigingswerktuig , dat de natuur aan mannen heeft voorbehouden; bijen zijn dus mannetjes en aan het hoofd staat een koning; darren zijn vrouwtjes, maar die heeft hij nooit eitjes zien leggen. Anderzijds doet hij voor zijn tijd zeer nauwkeurige waarnemingen en geeft hij een verassend beeld van het ingewikkelde handelen van een bijenvolk. Aristoteles schreef een helaas verloren gegaan handboek over bijen en bijenteelt. Dit handboek werd voor wetenschap en imkerij het standaardwerk en meer dan dat: een beroep op Aristoteles had de kracht van het bewijs, zoals bij ons de Bijbel of de Koran.
Ook Vergilius heeft geen andere handleiding tot zijn beschikking dan juist dit werk van Aristoteles; beschrijving van natuur en bloemenwereld weerspiegelen uiteraard de situatie in het Italië van de 1e eeuw; alles wat hij over bijen beweert komt uit de koker van Aristoteles.
En zo gaat dat in de vele eeuwen erna met één toevoeging: als het werk van Aristoteles niet voorhanden is of wegens gebrek aan kennis van het Grieks niet gelezen kan worden, pakt men Vergilius als de autoriteit op bijengebied. Dit is zo gebleven tot de microscoop tot meer nauwkeurige inzichten leidde; wij zitten dan in de 18e eeuw en is Clutius al eeuwen dood.
Clutius heeft veel gereisd, heeft veel belangstelling voor bijen en kennis die hij opdoet schrijft hij neer; het basiswerk, waar hij naar terug moet grijpen blijft evenwel Vergilius. Het is niet anders. Ook de bijen van Clutius komen uit het karkas van een stier, aan het hoofd van het volk staat de koning en de bij die hij beschrijft is geel en is niet de apis mellifera mellifera die hij in Leiden gezien moet hebben.

Afbeelding
Aristoteles naar een Romeinse kopie van een Grieks beeld.





Hennie oes

Gebruikersavatar
Bart de Coo
Moderator
Berichten: 2977
Lid geworden op: wo 14 jan 2004, 20:34
Imker sinds: 2003
Aantal volken: 15
Bijenras(sen): Bastaard
Locatie: Dieren (Gld)
Contacteer:

Re: Clusius en Clutius

Bericht door Bart de Coo » vr 07 dec 2007, 22:51

Alweer bedankt, Hennie. Dat je in de Georgica uitgebreid over de bijen kunt lezen, wist ik natuurlijk. Maar de details die je hier geeft, waren mij nog onbekend. Ik dacht bijvoorbeeld dat Vergilius wel zelf Bijen zal hebben gehouden. Wie dus wil weten wat men rond 1600 van bijen wist en dacht, en hoe men het bijenhouden ongeveer aanpakte, kan bij Vergilius terecht.

En die is natuurlijk vertaald door Ida Gerhard (Gorinchem 1905 - Warnsveld 1997). Prima te vinden bij allerlei antiquariaten. Staat al jaren op mijn verlanglijstje en nu dus een stapje hoger. Voer voor imker-filologen!

Groet,

Bart

Plaats reactie

Wie is er online

Gebruikers op dit forum: Geen geregistreerde gebruikers en 20 gasten